16 Haziran Cuma günü Kocaeli F Tipi Cezaevi bir grup meslek odası temsilcisi tarafından inceleme amacıyla ziyaret edildi. İstanbul Barosu Cezaevi Çalışma Grubu, İstanbul Tabib Odası İnsan Hakları Komisyonu, Elektrik Mühendisleri ve Mimarlar Odası temsicilerinden oluşan 26 kişilik heyet inşaatı tamamlanmakta olan cezaevini insan hakları, evrensel hukuk ölçüleri, sağlık ve mimari standartlar açısından değerlendirmek üzere Adalet Bakanlığı’na yapmış oldukları başvurunun ardından bu incelemeyi gerçekleştirdiklerini belirttiler.
Uzun süredir devrimci kamuoyu, insan hakları kuruluşları ve meslek odalarının ısrarlı çabalarına rağmen mimari projesi ve uygulama standartları yetkililer tarafından gizli tutulan F Tipi Cezaevlerinin bir örneğinin söz konusu meslek örgütlerinin ziyaretine açılması dikkat çekici bir gelişme olarak değerlendirildi. Böyle bir incelemeye gecikmeli de olsa izin verilmiş olmasını heyet yetkilileri bir anlamıyla olumlu, fakat daha çok da inşaatları tamamlanmak üzere olan, uygulama standartları çoktan kamuoyunda tartışılmaksızın başlatılmış olan projenin, çoğulcu bir şekilde gerçekleştirildiği konusunda ulusal ve uluslararası kamuoyuna demokratik bir imaj oluşturmaya yönelik olduğunu ifade ettiler. 1997 yılında Adalet Bakanlığı tarafından projelendirilen “Yüksek Güvenlikli Cezaevleri”nin tasarım aşamasında demokratik kitle örgütlerinin görüşünün alınmadığını inşaatlar tamamlanmak üzereyken sadece tanıtım amacıyla kendilerine izin verildiğini bu açıdan devam eden sürecin demokratik bir görüş alışverişi olarak değerlendirilemeyeceğini sözlerine eklediler.
Çok sayıda sosyalist basın mensubunun eşlik ettiği heyet cezaevinde Adalet Bakanlığı Cezaevleri Genel Müdür Yardımcısı Yılmaz Sağlam tarafından karşılandı. Basın mensupları cezaevine kabul edilmezken, meslek odası yetkililerinin de fotoğraf çekmesine izin verilmedi.
Heyet yetkililerinden edindiğimiz bilgilere göre Genel Müdür Yardımcısı Sağlam, heyete yaklaşık kırkbeş dakika süren mimari projenin tanıtımı ağırlıklı bir brifing sundu. Sağlam dışında Kocaeli Cumhuriyet Savcısı ve Adalet Bakanlığı F Tipi Cezaevleri proje sorumlusu da toplantıda hazır bulundu. Genel Müdür Yardımcısı Sağlam, heyete şu bilgileri sundu:
“1997 yılında Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanan 8 projeden biri olan ‘Yüksek Güvenlikli F Tipi Cezaevleri Projesi’ ihtiyacının kaynakları sınıflandırma ve müşahade, yasal sınıflandırma (3713 sayılı terörle mücadele yasası, 4422 sayılı organize suç örgütleriyle mücadele yasası) ve özel infaz rejimi ihtiyacını doğuran tehlikeli mahkum kategorisine karşılık gelmektedir.”
1999 yılı başında Sincan, Edirne, Tekirdağ, İzmir, Bolu, Kocaeli’nde yapılacak olan altı adet, 1999 sonunda da Kocaeli (2) nolu, Sincan (2) nolu, İzmir (2) nolu, Adana (1) nolu olmak üzere 5 adet cezaevinin ihalesinin gerçekleştirildiğini ve hemen inşaatlarına başlandığını, Mayıs 2000 tarihinde bitirilmesi planlanan Kocaeli F Tipi Cezaevinin deprem gibi doğa kaynaklı gecikmelerden dolayı Ağustos ayına sarktığını ama sonuç olarak ondört ay gibi kısa bir sürede tamamlanacak bu projenin hızının taktirle karşılanması gerektiğini ifade eden Sağlam, sözlerine Kocaeli 1 nolu F Tipi Cezaevinin tanıtımıyla devam etti.
70 dönümlük arazi üzerine oturan inşaatın 38 bin m2 lik bölümünün cezaevi bölümüne ait olduğunu, 17 bin m2 nin oturum alanı olduğunu ifade eden Sağlam, cezaevindeki güvenlik standartları, yaşam mekanlarının mimari yapısıyla sözlerini sürdürdü. El biometrisi, manyetik kart, boy turnike sistemi, el dedektörleri, duyarlı kamera cihazları, gözetleme kameraları, sensor teli uygulaması konularında bilgi veren Genel Müdür Yardımcısı, dış güvenlik personeli hariç cezaevinde ikiyüz adet Adalet Bakanlığı personelinin görev yapacağını bildirdi.
Tüstaş A.Ş. tarafından projesi hazırlanan, ihaleyi alan Özyapı İnşaat tarafından inşaatı sürdürülen cezaevinin toplam kapasitesinin 373 kişilik olduğunu, yüksek güvenlik cezaevleri konusunda yapmış oldukları geniş araştırmalar neticesinde bu tip cezaevlerinde beşyüz kişinin üzerindeki sayıların güvenlik açısından tehlike oluşturabileceğini ifade ettiği bildirildi.
Yaklaşık iki buçuk saat süren incelemenin ardından cezaevinden ayrılan heyet, inşaat alanına iki kilometre uzaklıktaki bir kahvehanede kendilerini beklemekte olan basın mensuplarına ve tutsak ailelerine izlenimlerini aktardı. İstanbul Barosu Genel Sekreteri Mert-Er Karagülle yapmış oldukları incelemenin neticesinde Bakanlık tarafından “Oda tipi” olarak tarif edilen cezaevinin hücre tipi cezaevi olduğu sonucuna vardıklarını, bu haliyle cezaevlerinin izolasyona dönük bir amaç taşıdığını bir hukuk ve insan hakları kuruluşu olarak evrensel insan hakları ve hukuk açısından tehlike oluşturan bu cezaevlerinin bu haliyle işletmeye açılmasını engelleyecek gerekli girişimlerde bulunacaklarını ifade etti. Türk Tabibler Birliği İnsan Hakları Komisyonu Yetkilisi Dr. Yeşim İşlegen, ruhsal ve fiziksel sağlık üzerinde ciddi olumsuzluklar doğuran, insan hakları standartlarına aykırı bu cezaevlerine karşı olduklarını, bakanlık yetkililerinin hücre meselesini salt m2 meselesine indirdiğini bu tartışmada asolanın izolasyon olduğunu ve gördükleri cezaevinin bu amaca yönelik bir hücre tipi cezaevi olduğunu buna karşı çalışmalarını sürdüreceklerini bildirdi.
Son olarak söz alan Mimarlar Odası Yetkilisi, F Tipi Cezaevlerinin kamuoyuna sunulduğu gibi bir cezaevi olmadığını 1 ve 3 kişilik hücrelerden oluşan, ortak yaşam mekanları olmayan, mimari tasarım olarak izolasyona dönük amaçlarla bütünlük içeren cezaevinin tehlikeli sonuçları olabileceğini demokratik kamuoyunun bu duruma karşı çıkması gerektiğini ifade etti.
Heyet yetkilileri ayrıntılı bir rapor hazırlayarak basına ve kamuoyna sunacaklarını bildirdiler.
Basın toplantısı sonrasında birifingin ve incelemenin ayrıntıları konusunda sorularımızı yanıtlayan heyet üyeleri cezaevinin 103 adet 3, 64 adet tek kişilik hücrelerden oluştuğunu; 3 kişlik hücrelerin 2 katlı, tek kişiliklerin ise tek katlı olduğunu, bir koridora 3 tane hücre kapısının açıldığını bakanlık yetkililerinin verdiği bilgilere göre hücreler arası 6-8 adımlık mesafenin beton bloklardan oluştuğu ifade edildi. 3 kişilik hücrelerin üst katının yatma mekanı olarak düzenlendiğini, alt katta tuvaletin bulunduğu 1 m2 lik tuvaletin aynı zamanda duş amacıyla da kulanılacağını, 25 m2 lik yaşam mekanının 50 m2 lik 8 m yüksekliğindeki beton duvarlarla çevrili havalandırmaya açıldığını; 10 m2 lik tek kişilik hücrelerin aynı şekilde bir tuvalet içerdiği ve yandaki hücreyle ortak olan 25 m2 lik aynı nitelikteki havalandırmaya açıldığı fakat tek kişilik hücrelerin havalandırma kapılarının aynı zamanda dışarıdan da kilit sistemine sahip olduğunu bildirdi. Her iki tip hücrenin de mazgal delikleri aracılığıyla gözetlenebildiği, ek bir gözetleme sisteminin olup olmadığı konusundaki sorunun olumsuz yanıtlandığı ifade edildi. Yetkililer tarafından merkezi müzik yayını amaçlı olduğu ifade edilen mikrofon sistemleri dışında hücrelerde ek bir tertibat görülmediği, hücrelerin normal camdan oluştuğu anlatıldı.
Cezaevinin ortak yaşam alanlarının bulunmadığı yalnızca 300 m2 lik bir kapalı spor salonu, iş atölyeleri ve kütüphane amaçlı küçük bir mekanın bulunduğunu bildiren heyet üyeleri yetkililerin bu kısıtlı mekanların kullanımının tretmana alınan yanıta göre belirleneceğini söylediklerini aktardılar.
Heyet üyeleri tecrit etmeye yönelik bu tip bir cezaevinin belirttikleri sakıncalar dışında tutuklu ve hükümlülerin güvenliği açısından da büyük bir risk oluşturduğunu bu açıdan kamuoyunu aydınlatacaklarını ifade ettiler.