(Bu sayıdaki yazıların fazlalığı nedeniyle KÜLTÜR ÜZERİNE'nin devamını yayınlayamıyoruz. Yalnızca geçen sayıdan artan bölümü vermekle yetiniyoruz.)

Değerler arasında unutulmaması gereken birçok kategoriyi de pratik etkinliğe ilişkin; yararlılık-yararsızlık, zararsızlık tanımları oluşturur. Bu değerler, teknik ilerlemenin kültüre yansıyan yönleri olup, reçeteler diyebileceğimiz özel bir norm kategorisinin temelinde yer alırlar. Meyve toplamak, balık avlamak, yemek pişirmek, giyinmek, ev yapmak, toprak ekmek, hastalara bakmak, vb. hep birer davranış kuralı olan reçetelerle saptanmıştır. Bunlar belirli roller ve davranış modelleri yaratırlar. Yani birer normdurlar. Bunlara uymamak, soğuk, açlık, çaresizlik vb. gibi nesnel başarısızlıktan doğan bir takım fiili cezalar getirir beraberinde.
O halde kültürün içeriğini üç farklı aşamada saptamak mümkündür. İlk aşamada rol ve davranış modellerini belirleyen bir normlar bütünü yer alır. Normlara uymayı sağlamak üzere bir takım yaptırımlar öngörülmüştür. Bu yaptırımların varlığı ve uygulanabilirliği ise, normlara saygı göstermeye atfedilen değerle haklı kılınır. Ancak bu üç aşama her zaman bir arada bulunmaz. Değerler, kısmen mutlak olarak uygulanmasının olanak dışı olduğu bilinen bir idealle örtüşür. Bu yüzden norm ve rollerle değerler arasında mutlak bir örtüşme olması beklenemez. Öte yandan da aynı bir değer, birden fazla norm ve role yol açabilir ve açar çoğu zaman. Ve bunlar arasında bir seçim yapma olanağı vardır. Görüldüğü gibi iç çekirdeği oluşturan değer sistemine oranlar gerek normlar gerekse roller daha esnektir ve daha büyük bir çeşitlilik gösterir.
Diğer taraftan, yaptırımlarla onlara ya dayanaklık eden ya da onları aklayan değerler arasından genellikle bir örtüşme bulunmakla birlikte, çatışmalar da çıkabilir zaman zaman. Bazı yaptırımlar grupça ya da grup üyelerinin büyük bir kısmı tarafından genel olarak benimsenen değerlere aykırı düştükleri gerekçesiyle haksız bulunabilir. Örneğin bir suçluya verilen ceza gereğinden ağır, polisçe girişilen bir bastırma harekatı aşırı ya da tamamen yersiz, bir ödül hak edilmeyecek kadar haksız bir davranış olarak görülebilir. Yasalarla belirlenen ve mahkemenin uyguladığı pozitif hukukla grupça belirlenen hak anlayışı arasında ortaya çıkacak bir uyuşmazlık da yine bu temelde ele anılabilinecek bir biçimdir. Gerçekten pozitif hukuk esas olarak bir yaptırımlar sistemi iken, grubun hak anlayışı bir değer sistemi oluşturur.
Burada şunu da açıklamalıyız. Normların, değerler, yaptırımlar, roller ve davranış modelleri, çağlar boyunca toplumsal değişimlere koşut olarak yavaş yavaş gelişmişlerdir. Bir üretim tarzı ve ilişkilerinin değişimi sonucunda toplumda var olan eski öğeler, yerlerini yeni kültürel öğelere bırakmışlardır. Ancak bu değişimler, bir takım zorluklarla karşılaşmadan gerçekleşmezler. Özellikle alışkanlık nedeniyle köklü bir şekilde benimsenmiş olan yerleşik değerleri gözden düşürmek oldukça zordur. Halkta oluşabilecek direnci kırmak için büyük çaba sarfedilmesi gerekir. Özetle, insanlara yeni değerlerin ve normların, eski değerlerden daha üstün olduklarının bilinci verilmelidir. Bu noktaya, yani kültürel değişim ve kültürel aşılmaya daha ileride geniş olarak değineceğiz. Şimdi içinde yaşadığımız toplumun (sistemin) kültürel yapısını incelemeye almanın yeridir.